قنات‌های فنوج در آستانه بحران جدی خشکسالی

به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید»، شهرستان فنوج در جنوب‌غربی استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و یکی از شهرستان‌های مهم بافت کشاورزی و فرهنگی منطقه به شمار می‌رود.

این شهرستان از نظر جغرافیایی دارای تنوع زمین‌شناسی و اقلیمی قابل توجهی است که تأثیر مستقیمی بر کشاورزی و بهره‌برداری منابع آب دارد. ارتفاعات، تپه‌ها و دشت‌های این منطقه باعث شده فنوج از منظر توپوگرافی دارای شرایط منحصربه‌فردی باشد.

یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های فنوج، شبکه گسترده قنوات آن است. این سیستم سنتی آبیاری که طی قرن‌ها شکل گرفته، همچنان ستون اصلی تأمین آب کشاورزی و منابع شرب در روستاهای مختلف شهرستان به شمار می‌رود. قنوات فنوج در طول سالیان گذشته با بهره‌گیری از مهندسی سنتی و دانش محلی، نقش حیاتی در توسعه کشاورزی منطقه ایفا کرده‌اند.

از نظر اقلیمی، فنوج جزو مناطق گرم و نیمه‌خشک جنوب کشور است. بارش‌های فصلی و منابع محدود زیرزمینی باعث شده است که بهره‌برداری بهینه از قنوات اهمیت بالایی داشته باشد. این سیستم سنتی نه تنها منابع آب را ذخیره می‌کند، بلکه امکان آبیاری زمین‌های کشاورزی در فصول کم‌بارش را فراهم می‌آورد.

شهرستان فنوج دارای مناطق مختلف با دسترسی متفاوت به منابع آب است. دشت‌ها و حوزه‌های پایین‌دست بیشتر به قنوات وابسته‌اند، در حالی که برخی ارتفاعات و مناطق مسکوتان به دلیل نزدیکی به منابع آب طبیعی شرایط بهتری دارند. این تنوع جغرافیایی باعث شده که مدیریت و نگهداری قنوات در بخش‌های مختلف شهرستان متفاوت باشد و هر منطقه نیازمند توجه ویژه باشد.

به‌طور کلی، قنوات فنوج نمونه‌ای ارزشمند از فناوری سنتی و مهندسی محلی در مدیریت منابع محدود آب به شمار می‌آید. این شبکه تاریخی نشان‌دهنده توازن بین کشاورزی، جامعه و طبیعت است و نقش کلیدی در تأمین معیشت و توسعه پایدار شهرستان ایفا می‌کند. بررسی و شناخت دقیق این سیستم می‌تواند الگویی برای حفاظت و بهره‌برداری بهینه از منابع آب در سایر مناطق نیمه‌خشک کشور باشد.

زهرا رئیسی، کشاورز روستای کوشک در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید»، بیان کرد: قنات‌ها برای ما مثل رگ‌های حیاتی زمین هستند. سال‌هاست که با همین آب کشاورزی می‌کنیم. اما خشکسالی‌های اخیر و حفر چاه‌های غیرمجاز باعث شده آب قنات کم شود. اگر لایروبی و مرمت قنوات جدی گرفته شود، دوباره می‌توانیم

زمین‌ها را سبز کنیم.

وی افزود: امیدواریم مسئولان اعتبارات بیشتری برای بازسازی قنوات اختصاص دهند تا کشاورزی ما پایدار بماند. بسیاری از زمین‌ها خشک مانده و مجبوریم محصولات کم‌آب‌بر بکاریم. اگر قنوات بازسازی شوند، می‌توانیم دوباره گندم و جو کشت کنیم و معیشت خانواده‌ها بهتر شود.

قنوات، محور توسعه پایدار شهرستان فنوج
محمدنبی یزدانی، مدیر جهاد کشاورزی فنوج در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید»، بیان کرد: فنوج یکی از مناطق قنات‌خیز جنوب استان است و هم‌اکنون ۱۵۶ رشته قنات فعال و نیمه‌فعال دارد که همچنان اصلی‌ترین منبع تأمین آب کشاورزی محسوب می‌شوند. این قنوات طی سال‌ها ستون پایداری تولیدات کشاورزی و معیشت مردم منطقه بوده‌اند.

وی افزود: خشکسالی‌های متوالی، کاهش بارندگی، افت سطح آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز در حریم قنوات موجب شده بخشی از آن‌ها خشک شوند و تعدادی دیگر با خطر خشکیدگی مواجه باشند. کاهش دبی آب در بسیاری از رشته‌قنوات عملکرد کشاورزی را تحت‌تأثیر قرار داده و برخی روستاها با کمبود آب آبیاری روبه‌رو هستند.

یزدانی خاطرنشان کرد: چاه‌ها، چشمه‌ها و آب‌بندها نقش مکمل در تأمین آب دارند، اما همچنان قنوات بیشترین و تعیین‌کننده‌ترین سهم را در پایداری کشاورزی شهرستان ایفا می‌کنند.

مدیر جهاد کشاورزی فنوج وضعیت منابع آبی در مناطق مختلف شهرستان را نیز متفاوت دانست و گفت: حوزه مسکوتان شرایط مطلوب‌تری دارد، پس از آن حوزه شهری فنوج و در نهایت بخش کتیج کمترین دسترسی به منابع پایدار را داراست.

وی در ادامه به مهم‌ترین قنوات فعال شهرستان اشاره کرد و گفت: قلندار، بَر، شیب، کوشک، مگون و مدانچ از پرآب‌ترین و پایدارترین قنوات فنوج هستند که نقش حیاتی در تأمین آب اراضی کشاورزی دارند.

یزدانی با تأکید بر ضرورت اقدامات فوری برای مدیریت کم‌آبی تصریح کرد: جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز، انسداد چاه‌های بدون مجوز، بازدیدهای دوره‌ای قنوات، لایروبی مستمر، تأمین اعتبارات مرمت و بازسازی قنوات و تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر، از مهم‌ترین راهکارها برای پایداری کشاورزی شهرستان است.

وی در پایان گفت: اجرای هماهنگ این اقدامات می‌تواند از افت بیشتر منابع آبی جلوگیری کرده و زمینه توسعه پایدار کشاورزی در شهرستان فنوج را فراهم کند.

بدون لایروبی مستمر، مرمت قنوات، مدیریت منابع آب و تغییر الگوی کشت، آینده کشاورزی منطقه با خطر جدی روبه‌رو خواهد شد. بنابراین، توجه ویژه مسئولان و تخصیص اعتبارات کافی می‌تواند این شبکه سنتی را احیا کرده و زمینه‌ساز توسعه پایدار و حفظ معیشت مردم فنوج شود.

انتهای خبر/