قلعه ناصری میراثی در آستانه زوال

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «عصرهامون»، قلعه ناصری در ایرانشهر، یکی از مهم‌ترین قلعه‌های تاریخی سیستان و بلوچستان که به دستور حکام قاجار ساخته شده، به دلیل تخریب و عدم رسیدگی، گرفتار ویرانی و افول است.

قلعه ناصری، یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین بنای تاریخی استان سیستان و بلوچستان، در سال ۱۲۵۸ هجری قمری و به دستور یکی از حکام قاجار بنیان‌گذاری شد؛ این قلعه که در طول هفت سال ساخته شده و این قلعه که به نام «ناصریه» نیز شهرت دارد، در واقع جایگزین قلعه کهن بمپور شد و به عنوان مقر اصلی حکومت در بلوچستان، نقشی کلیدی در اداره امور منطقه ایفا می‌کرد. با این حال، اکنون این اثر تاریخی با چالش‌های جدی مواجه است.

مساحت زمین این قلعه ۳۶ هزار مترمربع و دارای ۹ برج با ارتفاع ۷ متر و عرض ۴/۵ متر است. تزئینات آجرکاری آن به طرزی شگرف یادآور برج‌های ارگ بم به شمار می‌رود. در زمان اوج خود، قلعه ناصری شامل بیش از ۱۵۰ اتاق، از جمله مال بند، حوضخانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و حاکم‌نشین بود.

هرچند امروزه چیزی از معماری داخلی باقی نمانده، آجرهای تزئینی سردر ورودی و برج‌های کناری، نمایانگر عظمت تاریخی آن هستند.

در دل تاریخ، این قلعه بر اثر تحولات سیاسی و اجتماعی پی‌درپی، دچار تغییرات عمیق شد. در زمان محمدرضا شاه پهلوی به عنوان پادگان نظامی و سپس به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار گرفت و در سال ۱۳۶۱ هجری شمسی، حدود ۹۸ درصد آن تخریب شد. تنها سردر و حصار آن باقی ماند.

با وجود تخریب‌های گسترده، قلعه ناصری در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این قلعه، به عنوان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری در جنوب سیستان و بلوچستان، همواره نقشی کلیدی در تاریخ این منطقه داشته است.

ایرانشهر، که در ۳۴۰ کیلومتری جنوب زاهدان قرار دارد، به‌ واسطه راه‌های ارتباطی به چابهار و کرمان، مکانی مناسبی برای گردشگران به شمار می‌آید. جاذبه‌هایی چون قلعه ناصری، قلعه بمپور، آب گرم بزمان و مجتمع‌های تفریحی، همگی در نیمه جنوبی استان و در کانون توجه بازدیدکنندگان قرار دارند.

مقامات محلی و کارشناسان میراث فرهنگی باید هرچه سریع‌تر اقداماتی موثر برای حفاظت و مرمت این اثر تاریخی انجام دهند، چرا که قلعه ناصری نه تنها بخشی از هویت فرهنگی ایرانشهر، بلکه نشانه‌ای از تاریخ غنی این منطقه است که آینده‌اش تحت‌الشعاع ویرانی قرار دارد.

مرمت قلعه ناصری؛ امیدی برای گردشگری
زهرا مرادی یکی از شهروندان ایرانشهری که در نزدیکی قلعه زندگی می‌کند، در گفتگو با خبرنگار ما بیان کرد: راستش را بخواهید، بیشتر از یک خرابه نمی‌بینیم؛ با اینکه می‌دانیم قلعه مهمی است اما ویران شده و حس خوبی به آدم نمی‌دهد. امیدوارم یک روزی بازسازی بشود و ما هم بتونیم زیبایی اصلی اش را ببینیم.

عبدالله زومکزهی یک کاسب محلی در ادامه بیان کرد: امیدوارم که بازسازی قلعه بتواند به رونق کسب و کار او کمک کند، اگه قلعه بازسازی بشود، توریست می آید.

وی در ادامه افزود: وقتی توریست بیاید، ما هم کاسبیمان رونق می‌گیرد، امیدوارم مسئولین یک فکری به حال این قلعه بکنند.

زومکزهی ادامه داد: نباید اجازه بدهیم این میراث از بین برود. این قلعه یک گنجینه است که باید محافظت بشود.

بازسازی قلعه ناصری؛ فرصتی برای رونق محلی
رحمان ریگی، مسئول میراث فرهنگی شهرستان ایرانشهر در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی«عصرهامون»، اظهار کرد: قلعه ناصری به خاطر اینکه حدودا ۲۲ سال از آخرین مرمتش در جداره های اطراف میگذرد و  فضای سبزی که در نزدیکی دیوار بود، نیازمند مرمت بود. خوشبختانه با کمک شهرداری توانستیم تا حدودی مشکل دستفروشان را رفع کنیم و همچنین فضای سبزی که در حال آسیب به پایه‌ی دیوارها بود، را از بین ببریم.

وی افزود: مرمت قلعه ناصری از شهریورماه با تمرکز بر جداره جنوبی، سمت راست درب ورودی آغاز می کنیم. امیدواریم در سال های آینده بتوانیم کل مساحت بزرگ دیوارهای خارجی قلعه را مرمت کنیم تا مردم ایرانشهر یک بنای تاریخی ارزشمند در خارج شهر داشته باشند.

مسئول میراث فرهنگی ایرانشهر، ضمن اشاره به اهمیت همکاری سایر دستگاه‌ها به ویژه شهرداری در نگهداری و احیای این بنای تاریخی، تاکید کرد: برای نگهداری و احیا و بهره برداری این قلعه ی بزرگ که نشان قدمت و تاریخ این شهر  است، قطعا نیاز به کمک دستگاه های دیگر مخصوصا شهرداری داریم.

قلعه ناصری به عنوان نمادی از قدمت و تاریخ شهر ایرانشهر، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی این منطقه به شمار می‌رود که مرمت و احیای آن می‌تواند نقش مهمی در جذب گردشگر و توسعه فرهنگی این شهر داشته باشد.

با وجود ثبت در فهرست آثار ملی و آغاز برخی اقدامات مرمتی، روند احیای قلعه ناصری نیازمند برنامه‌ریزی جامع، بودجه کافی و همکاری مستمر میان شهرداری، میراث فرهنگی و جامعه محلی است. مشارکت مردم، به‌ویژه ساکنان ایرانشهر، در حفظ و معرفی این اثر می‌تواند نقش کلیدی در بازگرداندن شکوه گذشته آن ایفا کند.

اگرچه امروز تنها بقایای محدودی از این قلعه باقی مانده، اما با همت و تلاش، می‌توان آن را به نقطه‌ای زنده از تاریخ و فرهنگ بدل کرد؛ نقطه‌ای که نه‌تنها گذشته را روایت می‌کند، بلکه آینده‌ای روشن برای ایرانشهر رقم می‌زند.

انتهای خبر/