سیستان گهواره تمدن و فرهنگ ایرانی

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید»، سیستان سرزمینی است که در دل تاریخ ایران‌زمین همچون نگینی درخشان می‌درخشد؛ دیاری که نه‌تنها به‌عنوان یک جغرافیا، بلکه به‌مثابه یک هویت تاریخی، فرهنگی و تمدنی شناخته می‌شود. آئین‌ها و سنت‌های مردمان این خطه، روایتگر اصالت و باورهایی است که نسل به نسل منتقل شده و در گذر زمان، بخشی از حافظه جمعی ایرانیان را شکل داده است. از جشن‌ها و آیین‌های مذهبی گرفته تا هنرهای بومی، صنایع‌دستی و ادبیات شفاهی، همه نشان از فرهنگی پویا دارند که ریشه در هزاران سال پیش دارد.

با وجود گذر زمان و تغییرات اجتماعی، هنوز هم بسیاری از این رسوم در گوشه و کنار سیستان زنده‌اند و بخشی از زندگی مردم را تشکیل می‌دهند؛ هرچند برخی دیگر در معرض فراموشی قرار گرفته‌اند. بازخوانی و پاسداری از این میراث گران‌بها، نه‌تنها ادای دین به نیاکان است، بلکه ضرورتی برای هویت فرهنگی امروز و فردای ایران محسوب می‌شود.

سنت‌های دیروز سیستان یادگاران امروز
محمدجواد رضوانی فرد فعال فرهنگی هامون در گفتگو با خبرنگار فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید» بیان کرد: سیستان دیاری بافرهنگ و تمدنی غنی بوده که متأسفانه امروزه بخش عظیمی از آنها به فراموشی سپرده شده است. سخن‌گفتن در ابعاد مختلف سیستان نیازمند ساعت‌ها وقت‌گذاشتن برای نطق‌کردن و گوش‌فرادادن است. از اسطوره‌ها، ابداعات، هنرها، تاریخچه، جایگاه و به‌ویژه آداب‌ورسوم مردم این خطّه سخن‌ها می‌توان راند.

وی با اشاره به بزرگداشت آئین‌های مذهبی مردم در سیستان خاطرنشان کرد: در بین مردم سیستان، نیمهٔ شعبان به بوی زنده‌ها شهرت داشت و در این روز نان‌شیرینی ای موسوم به چلبک می‌پختند. از سیزدهم رجب به بوی مرده‌ها یاد می‌شد و مردم در این روز به زیارت قبور می‌رفتند و قلیفی و قتلمه تهیه می‌کردند. پختن کلوچه‌های خرمایی در عید فطر و نوروز، تهیهٔ لندو و گندم بریان در شب یلدا و گندم جوشک در عید قربان بخشی از این سنت‌های اصیل به شمار می‌رفت.

این فعال فرهنگی تصریح کرد: پخش شکلات در عصر پنجشنبه به‌عنوان مشکل‌گشا، زیارت پو حضرت عباس علیه‌السلام و خواجه در عید نوروز، فاتحه‌خوانی برای تازه درگذشتگان در اعیاد فطر و قربان و رمضونیکه خوانی از دیگر آئین‌هایی بود که رفته‌رفته به فراموشی سپرده شد. یکی از جلوه‌های تقیُّد مردم سیستان به دین که در مراسم عروسی جلوه‌گر بود، مراسم نمادین «در واکنه در واکنه» بود. در این مراسم خانوادهٔ داماد پشت درب‌خانهٔ عروس اشعاری می‌خواندند و از خانواده عروس می‌خواستند درب را باز کنند. ولی خانوادهٔ عروس امتناع می‌ورزند. تا اینکه خانوادهٔ داماد می‌گویند: «در واکُنِه در واکُنِه قرآن مِیاره وَر شما خانوادهٔ عروس نیز به احترام قرآن درب را باز می‌کنند».

وی ادامه داد: از میان همهٔ این رسوم، سنت زیبای کاسهٔ قرض همسایه هنوز میان مردم رواج دارد. درگذشته اگر همسایه‌ای ظرفی پر از شیر، ماست یا کره به دیگری می‌داد، بازگرداندن ظرف خالی قبیح شمرده می‌شد؛ بنابراین ظرف با نبات، شکلات یا محصولی دیگر پر می‌شد و به‌عنوان قدردانی بازگردانده می‌شد. اگر کسی از مرغ همسایه برای جوجه‌آوری استفاده می‌کرد، نیمی از جوجه‌ها را به صاحب مرغ بازمی‌گرداند.

رضوانی‌فرد خاطرنشان کرد: از دیگر جلوه‌های فرهنگی مردم سیستان می‌توان به توجه ویژه به نظافت اشاره کرد که در آیین‌هایی مانند حنابندان و سرتراشک تجلی می‌نمود سنت پس‌انداز برای فرزندان از رونمایی تا پاگشا، هنر آسوکه‌خوانی و سیتک‌گویی و نیز سرودن رباعی‌که در میان زنان سالخورده رواج داشت.

وی در ادامه تأکید کرد: این موارد تنها بخشی از آداب‌ و رسوم نیاکان ما مردم سیستان است که امروزه تنها مقدار اندکی از آن در میان مردم باقی‌مانده است. لازم است این میراث ارزشمند بیش‌ازپیش شناسانده و پاسداری شود.

سیستان میراث‌فرهنگی و تمدن کهن
محمد وثوقی‌راد فعال فرهنگی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید» بیان کرد: سیستان تنها یک جغرافیا نیست؛ بلکه یک هویت تاریخی و فرهنگی است. این سرزمین با پیشینه‌ای کهن، از دوران باستان تا امروز نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن ایرانی ایفا کرده و همواره به‌عنوان یکی از مراکز پایداری و مقاومت شناخته شده است.

وی افزود: یکی از ویژگی‌های مهم مردم سیستان، روحیه تعاون و همبستگی اجتماعی آنان است. در شرایط سخت خشکسالی‌ها و بحران‌های طبیعی، همسایگی و یاری‌رساندن به یکدیگر همیشه جزو شاخصه‌های این مردم بوده است. این خصیصه باعث شده تا زندگی اجتماعی در این منطقه همواره پویا باقی بماند.

وثوقی‌راد ادامه داد: نکته مهم دیگر در فرهنگ سیستان، جایگاه خانواده و احترام به بزرگ‌ترهاست. ساختار خانواده در این خطه هنوز اصالت خود را حفظ کرده و همین موضوع به انتقال سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی از نسلی به نسل دیگر کمک شایانی کرده است. مراسم‌های سنتی همچون عروسی‌ها، آیین‌های مذهبی و جشن‌های محلی، نمونه‌های روشنی از این پیوستگی فرهنگی هستند.

وی خاطرنشان کرد: فرهنگ زبانی سیستان نیز بسیار ارزشمند است. گویش سیستانی بخشی از هویت ملی ماست که در خود واژگان کهن فارسی را حفظ کرده است. حفظ و ترویج این گویش نه‌تنها وظیفه فرهنگی ما، بلکه میراثی است که باید به آیندگان منتقل شود. اگر امروز در مدارس به آموزش و آشنایی کودکان با این گویش توجه شود، بخش مهمی از فرهنگ زبانی کشور حفظ خواهد شد.

این فعال فرهنگی ادامه داد: سیستان علاوه بر میراث‌فرهنگی، در حوزه هنرهای سنتی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. صنایع‌دستی چون سوزن‌دوزی، سفالگری و بافته‌های محلی نه‌تنها مظهر هنر زنان و مردان این دیار است، بلکه نمادی از ذوق و خلاقیت مردمی است که حتی در شرایط سخت زندگی، زیبایی‌آفرینی را فراموش نکرده‌اند.

وی گفت: یکی دیگر از جنبه‌های مهم فرهنگ سیستان، نقش دین و باورهای مذهبی در زندگی مردم است. مراسم‌های مذهبی، آئین‌های عزاداری و بزرگداشت‌های ملی و دینی، همواره با شور و خلوص قلبی در سیستان برگزار می‌شود و این نشان‌دهنده ایمان عمیق مردم این منطقه است.

وثوقی‌راد تأکید کرد: اگرچه امروز سیستان با مشکلاتی چون کم‌آبی و مهاجرت روبه‌روست، اما باور دارم که ریشه‌های عمیق فرهنگی این مردم همچنان استوار است. اگر به فرهنگ و تمدن سیستان توجه شایسته شود، این سرزمین می‌تواند الگویی برای همبستگی ملی و احیای ارزش‌های اصیل ایرانی باشد.

سیستان گنجینه فرهنگ و تمدن ایران
قباد همدست فعال فرهنگی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید» بیان کرد: سیستان را باید به‌عنوان یکی از گهواره‌های تمدنی ایران‌زمین شناخت. این خطه با قدمتی چندهزارساله، نه‌تنها در تاریخ ایران، بلکه در تاریخ‌تمدن جهانی جایگاه ویژه‌ای داشته است. آثار باستانی، روایت‌های حماسی و آیین‌های اصیل مردم این سرزمین گواه روشنی بر عمق تمدنی آن هستند.

وی افزود: مردم سیستان همواره به مردانگی، مهمان‌نوازی و غیرت شهرت داشته‌اند. در طول تاریخ، این ویژگی‌ها نه‌تنها در روابط اجتماعی بلکه در فرهنگ عامه، هنرهای محلی و ادبیات شفاهی آنان انعکاس یافته است. از شاهنامه فردوسی گرفته تا افسانه‌های محلی، همگی از قهرمانی‌ها و روح آزادگی مردمان این دیار حکایت می‌کنند.

همدست ادامه داد: فرهنگ سیستان فرهنگی پویا و زنده است؛ اگرچه ریشه در گذشته‌های بسیار دور دارد، اما هنوز در زندگی امروز مردم جاری است. پوشش سنتی، موسیقی محلی، آئین‌های مذهبی و حتی لهجه شیرین سیستانی، همه نشانه‌هایی از تداوم این میراث ارزشمند هستند. ما وظیفه داریم این فرهنگ را نه فقط حفظ، بلکه به نسل‌های آینده منتقل کنیم.

وی خاطرنشان کرد: سیستان در طول تاریخ مهد پرورش بزرگان و فرهیختگان بسیاری بوده است. از رستم، پهلوان ملی ایرانیان که در شاهنامه نماد دلاوری و قدرت است، تا عارفان، شاعران و دانشمندانی که از این دیار برخاسته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که سیستان نه‌تنها خاک حاصلخیز کشاورزی، بلکه سرزمین بارور فرهنگ و اندیشه است.

همدست تأکید کرد: یکی از نکات مهم در فرهنگ سیستان، پیوند عمیق آن با طبیعت است. مردمان این منطقه در کنار رود هیرمند و در دل دشتی پهناور زیسته‌اند و همین ارتباط با طبیعت، در شکل‌گیری باورها، آئین‌ها و سبک زندگی آنان نقشی اساسی داشته است.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه به فرهنگ و تمدن بومی خود هستیم. توسعه پایدار تنها باتکیه‌بر ریشه‌ها و اصالت‌های فرهنگی ممکن خواهد بود. سیستان گنجینه‌ای از فرهنگ و تمدن است و اگر به‌درستی معرفی شود، می‌تواند سرمایه‌ای ملی و حتی جهانی باشد.

در نهایت باید گفت سیستان تنها یک منطقه جغرافیایی نیست، بلکه سرزمینی است آکنده از هویت، تمدن و فرهنگی اصیل که ریشه‌های آن در تاریخ ایران‌زمین تنیده شده است. سنت‌ها و آئین‌های مردمان این دیار، از جشن‌ها و مناسبت‌های مذهبی گرفته تا صنایع‌دستی، موسیقی محلی و زبان شیرین سیستانی، همگی بخشی از سرمایه‌های معنوی هستند که ارزش ماندگاری دارند.

اگرچه برخی از این آداب‌ و رسوم در گذر زمان رو به فراموشی نهاده‌اند، اما همچنان می‌توان با بازشناسی، ترویج و انتقال آنها به نسل‌های آینده، روح زنده فرهنگ سیستان را حفظ کرد. این میراث نه‌تنها سرمایه‌ای برای مردم منطقه، بلکه گنجینه‌ای ملی و حتی جهانی است که می‌تواند در تقویت هویت ایرانی و انسجام فرهنگی نقشی بنیادین ایفا کند. حفظ این سنت‌ها در واقع پاسداشت ریشه‌ها و بازآفرینی امید برای آینده‌ای استوارتر خواهد بود.

انتهای خبر/