سواحل مکران گنجینه‌ای برای توسعه صنعت میگو

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید»، صنعت پرورش میگو به عنوان یکی از بخش‌های امیدبخش اقتصاد دریامحور، پتانسیل‌های فراوانی برای توسعه در مناطق ساحلی کشورمان دارد. این صنعت، علاوه بر تولید پروتئین سالم و با کیفیت، می‌تواند به ایجاد اشتغال پایدار، ارزآوری و توسعه اقتصادی مناطق ساحلی کمک شایانی کند.

شهر چابهار به واسطه موقعیت جغرافیایی استراتژیک، دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد دریای عمان و پتانسیل‌های اقلیمی منحصر به فرد، از جمله مناطقی است که می‌تواند نقش کلیدی در توسعه صنعت پرورش میگو در کشور ایفا کند.

با توجه به اهمیت این موضوع و ضرورت بررسی عمیق‌تر ابعاد مختلف آن، اشکان اژدری، رئیس مرکز تحقیقات شیلاتی آب های دور در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید»، به تبیین پتانسیل‌ها، شناسایی چالش‌ها و ارائه راهکارهایی برای بهره‌گیری از فرصت‌های موجود در زمینه پرورش میگو در چابهار پرداخت.

با توجه به اینکه پرورش میگو غالباً در سواحل و در منابع خاکی که قابلیت کشاورزی ندارند انجام می‌شود و به عنوان یک پروتئین سالم به بازار عرضه می‌گردد، از نظر شما، مهمترین مزیت‌های چابهار برای این صنعت چیست؟
یکی از مهمترین فاکتورهای موفقیت در صنعت پرورش میگو، دسترسی به منابع آبی مناسب است. پرورش میگو نیازمند آب شور با کیفیت بالا و به میزان کافی است. در این راستا، استان سیستان و بلوچستان از یک مزیت بسیار برجسته و حیاتی برخوردار است که آن، دسترسی به یک منبع بی‌کران آب شور از طریق سواحل مکران و دریای عمان است.

این حجم عظیم آب، اطمینان از تأمین مداوم و پایدار آب مورد نیاز مزارع پرورش میگو را فراهم می‌آورد. در بسیاری از مناطق ساحلی دیگر کشور، به دلیل محدودیت منابع آبی، پدیده‌هایی نظیر خشکسالی‌های فصلی یا سالانه، و همچنین فرسایش سواحل، دسترسی به آب شور با کیفیت ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد و این خود می‌تواند موجب بروز مشکلاتی در فرآیند تولید شود. اما در سواحل استان سیستان و بلوچستان، به یمن همجواری با اقیانوس هند، ما با چنین محدودیتی مواجه نیستیم و این یک مزیت استراتژیک کلیدی محسوب می‌شود.

علاوه بر این، زمین‌های مناسب برای احداث مزارع پرورش میگو در این استان، عمدتاً در مناطقی واقع شده‌اند که از نظر کشاورزی سنتی، ارزش اقتصادی کمتری دارند. این امر به ما امکان می‌دهد تا از اراضی غیرقابل کشت برای فعالیت‌های اقتصادی مولد استفاده کنیم و از منابع محدود زمین‌های حاصلخیز برای مصارف دیگر بهره ببریم. این رویکرد، به نوعی استفاده بهینه از منابع و جلوگیری از تداخل با سایر بخش‌های اقتصادی را تضمین می‌کند.

به غیر از دسترسی به آب، فاکتور مهم دیگری که به آن اشاره شد، سالم ماندن آب است. لطفاً در این خصوص توضیح دهید.
بله، این نکته بسیار حیاتی و در واقع یکی از مهمترین مزیت‌های رقابتی سیستان و بلوچستان در صنعت پرورش میگو است. کیفیت آب، مستقیماً بر سلامت، رشد و کیفیت نهایی محصول پرورشی تأثیر می‌گذارد. در مناطقی مانند خلیج فارس، به دلیل تراکم بالای فعالیت‌های صنعتی، به ویژه صنایع پتروشیمی، نفت و گاز، و همچنین توسعه شهرک‌های ساحلی و فعالیت‌های کشاورزی در اطراف این مناطق، پتانسیل ورود آلاینده‌های مختلف به آب به شدت افزایش می‌یابد.

این آلاینده‌ها می‌توانند شامل فلزات سنگین، هیدروکربن‌ها، مواد شیمیایی و همچنین پساب‌های شهری و کشاورزی باشند. وجود این آلاینده‌ها، نه تنها سلامت میگوها را به خطر می‌اندازد و باعث بروز بیماری‌ها می‌شود، بلکه کیفیت محصول نهایی را نیز تحت تأثیر قرار داده و بازاریابی آن را دشوار می‌سازد اما در سواحل دریای عمان و به ویژه در پهنه وسیع مکران که بخش قابل توجهی از سواحل استان سیستان و بلوچستان را شامل می‌شود، به دلیل عدم شکل‌گیری فعالیت‌های صنعتی بزرگ در مقیاس گسترده و همچنین تراکم پایین جمعیت در مناطق ساحلی، میزان ورود آلاینده‌های صنعتی، شهری و کشاورزی به آب بسیار کمتر است. این موضوع، امکان تولید محصولات پرورشی را به صورت ارگانیک و با کیفیت بالا فراهم می‌آورد.

حتی با توسعه‌های آتی که در منطقه چابهار در حال انجام است، مانند توسعه بندر شهید بهشتی یا ایجاد واحدهای پتروشیمی، اتصال به آب‌های اقیانوسی در این منطقه، به دلیل حجم عظیم آب اقیانوس و جریان‌های دریایی قوی، باعث می‌شود ضریب تأثیر این آلاینده‌ها بر کیفیت کلی آب بسیار پایین باشد. این یک مزیت رقابتی بسیار مهم است؛ به طوری که مشتریان بازارهای بین‌المللی، محصولات پرورش یافته در سیستان و بلوچستان را به دلیل اطمینان بیشتر از سلامت و کیفیت ارگانیک، با اطمینان خاطر بیشتری نسبت به محصولات تولید شده در سایر مناطق خریداری خواهند کرد. این امکان، پتانسیل صادراتی استان را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

اقلیم منطقه چه نقشی در پرورش میگو ایفا می‌کند؟
اقلیم، فاکتور بسیار مهم دیگری در موفقیت پرورش میگو است. میگو، به طور کلی، موجودی است که در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری بهترین شرایط رشد را دارد. میگوها برای رشد مطلوب و رسیدن به وزن بازاری، نیازمند دمای آب حداقل در محدوده ۲۵ درجه سانتی‌گراد هستند و دمای مطلوب برای رشد آنها معمولاً بین ۲۸ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است.

استان سیستان و بلوچستان، به دلیل قرارگیری در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، از دمای آب مناسبی در طول سال برخوردار است. این اقلیم معتدل و گرمسیری، شرایط بسیار ایده‌آلی را برای پرورش انواع میگو، به ویژه گونه‌های تجاری و پرورشی، فراهم می‌آورد. این امر امکان استمرار چرخه تولید در طول سال را فراهم کرده و این قابلیت را به استان می‌دهد تا از ظرفیت‌های خود به نحو احسن استفاده کند.

علاوه بر این، در دسترس بودن نیروی کار ماهر و همچنین نیروی کار با هزینه نسبتاً پایین‌تر، از دیگر مزایای اقتصادی مهم این منطقه برای توسعه صنعت پرورش میگو محسوب می‌شود. نیروی کار محلی که با شرایط منطقه آشنایی دارند، می‌تواند در مراحل مختلف پرورش، از آماده‌سازی استخرها و حمل و نقل مواد اولیه گرفته تا برداشت محصول، نقش مهمی ایفا کند.

با وجود این مزایا، حتماً چالش‌هایی نیز در مسیر توسعه این صنعت وجود دارد. مهمترین چالش‌ها در چابهار و منطقه مکران چیست؟
بله، در هر فعالیت زیستی و صنعتی، چالش‌های خاص خود وجود دارد و صنعت پرورش میگو نیز از این قاعده مستثنی نیست. در سطح جهانی، در سال‌های گذشته، بیماری‌ها یکی از بزرگترین چالش‌ها برای صنعت پرورش میگو بوده‌اند. با این حال، با پیشرفت‌های علمی و تحقیقاتی، به ویژه در زمینه اصلاح نژاد و مدیریت بهداشتی، اکنون چالش‌های اصلی در سطح جهانی به سمت تأمین خوراک با کیفیت و پایدار و همچنین تأمین بچه میگوی سالم و اصلاح شده (Certified Post Larvae – PL) تغییر مسیر داده است. بیماری‌ها در حال حاضر در رتبه سوم اهمیت قرار دارند.

در کشور ما، به ویژه در استان‌های ساحلی مانند بوشهر و هرمزگان، در دهه‌های گذشته با شیوع بیماری‌های مهلک میگو مواجه بوده‌ایم. از جمله شناخته‌شده‌ترین و مخرب‌ترین این بیماری‌ها، بیماری لکه سفید (White Spot Syndrome Virus – WSSV) است که تقریباً در تمام استان‌های پرورش‌دهنده میگو تجربه شده و خسارات جبران‌ناپذیری به این صنعت وارد کرده است. اما خوشبختانه، تا به امروز، استان سیستان و بلوچستان از نظر شیوع این بیماری‌های ویروسی خطرناک، وضعیت نسبتاً مطلوبی داشته و تاکنون با این بیماری‌های مهلک مواجه نشده است. این یک مزیت بزرگ است که باید حفظ و تقویت شود.

اما مهمترین چالش‌های فعلی که ما در استان سیستان و بلوچستان با آنها روبرو هستیم، عمدتاً در دو حوزه کلیدی خود را نشان می‌دهند: اول، تأمین خوراک با کیفیت و مقرون به صرفه، و دوم، مسائل مربوط به صدور مجوزها و واگذاری زمین‌های مورد نیاز برای احداث مزارع.

در مورد چالش تأمین خوراک بیشتر توضیح دهید.
چالش تأمین خوراک، یکی از موانع جدی پیش روی توسعه صنعت پرورش میگو در سیستان و بلوچستان است. در حال حاضر، استان ما فاقد کارخانه‌های تولید خوراک آبزیان در مقیاس صنعتی و استاندارد است. این کمبود، ما را مجبور به وابستگی به تأمین خوراک از استان‌های دیگر، عمدتاً استان بوشهر یا انتقال از استان‌های غیرساحلی می‌کند. این وابستگی، به دلیل مسافت طولانی، هزینه‌های حمل و نقل را به شدت افزایش می‌دهد.

برآورد ما این است که قیمت تمام شده خوراک برای پرورش‌دهندگان میگو در سیستان و بلوچستان، حداقل یک هزار تومان (و در برخی موارد بیشتر) در هر کیلوگرم، بیشتر از هزینه‌ای است که پرورش‌دهندگان در استان‌های بوشهر و هرمزگان متحمل می‌شوند. این اختلاف قیمت، توان رقابتی محصولات تولیدی ما را به شدت کاهش می‌دهد و سودآوری مزارع را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علاوه بر افزایش هزینه، کیفیت خوراک نیز در طول مسیر حمل و نقل طولانی مدت، به خصوص در شرایط آب و هوایی گرم، می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد. کاهش ارزش غذایی یا تخریب برخی از ترکیبات حیاتی در خوراک، می‌تواند منجر به کاهش نرخ رشد، افزایش ضریب تبدیل غذایی و همچنین ضعف سیستم ایمنی میگوها شود.

علیرغم اینکه منطقه آزاد چابهار از پتانسیل‌های بالایی برای جذب سرمایه‌گذاران در بخش تولید خوراک آبزیان برخوردار است، متأسفانه تا کنون شاهد شکل‌گیری و فعالیت کارخانه تولید خوراک آبزیان در این منطقه نبوده‌ایم. این موضوع، نیازمند توجه ویژه و ارائه مشوق‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذار در این بخش است.

در مورد چالش مربوط به مجوزها و واگذاری زمین‌ها بیشتر توضیح دهید؟
چالش مربوط به فرآیند صدور مجوزها و واگذاری زمین، یکی دیگر از موانع مهم و ادامه‌دار در مسیر توسعه صنعت پرورش میگو در سیستان و بلوچستان است. در خصوص واگذاری زمین‌های مستعد برای فعالیت‌های پرورشی، متأسفانه شاهد سخت‌گیری‌های اداری و پیچیدگی‌های بیشتری نسبت به استان‌های پیشرو در این صنعت، مانند بوشهر و هرمزگان، هستیم. بسیاری از زمین‌ها که از پتانسیل بسیار بالایی برای آبزی‌پروری برخوردارند و می‌توانند به توسعه اقتصادی استان، ایجاد اشتغال پایدار و افزایش تولید کمک شایانی کنند.

با وجود اینکه مطالعات اولیه و اولیه شیلات در خصوص پتانسیل آنها از سال ۱۳۷۶ (حدود ۲۷ سال پیش) انجام شده است، همچنان مغفول مانده و بلاتکلیف هستند و واگذاری آنها به سرمایه‌گذاران صورت نگرفته است.

از سوی دیگر، گاهی شاهد واگذاری زمین‌هایی هستیم که پس از واگذاری، عملاً فعالیت پرورشی در آنها شکل نگرفته و این زمین‌ها بلااستفاده مانده‌اند. این وضعیت، هدر رفت منابع و فرصت‌های توسعه را به دنبال دارد. این مسائل نیازمند بازنگری جدی در رویکردها و تسریع در فرآیندهای اداری هستند تا بتوان از ظرفیت‌های بالقوه زمین‌های استان به نحو مطلوب و کارآمد استفاده کرد.
علاوه بر این، زیرساخت‌های اولیه مانند دسترسی به راه‌های مواصلاتی مناسب و برق پایدار و مطمئن نیز از دیگر چالش‌های جدی در برخی مناطق مستعد پرورش میگو در این استان محسوب می‌شوند. توسعه این زیرساخت‌ها، پیش‌نیاز ضروری برای جذب سرمایه‌گذار و تسهیل فعالیت‌های تولیدی است.

چه فرصت‌هایی برای توسعه پایدار صنعت پرورش میگو در سیستان و بلوچستان متصور هستید؟
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، استان سیستان و بلوچستان از مزایای منحصر به فردی برخوردار است که فرصت‌های بی‌نظیری را برای توسعه پایدار صنعت پرورش میگو فراهم می‌آورد.

اقلیم مساعد و دسترسی به منابع آب فراوان، امکان استمرار چرخه تولید میگو در طول سال را فراهم می‌کند. این قابلیت، به ما امکان می‌دهد تا با تولید مستمر و قابل اتکا، بازارهای ثابت و پایداری را برای محصولات خود ایجاد کنیم. این امر، ضمن کاهش وابستگی به فروش واسطه‌ای و نوسانات قیمتی، به تثبیت جایگاه استان در بازارهای داخلی و خارجی کمک می‌کند.

پایین بودن سطح آلودگی در آب‌های سواحل مکران، فرصت بی‌نظیری را برای تولید میگوی ارگانیک و با کیفیت بسیار بالا فراهم می‌آورد. این قابلیت، امکان دریافت گواهینامه‌های معتبر بین‌المللی مانند گواهینامه ASC (Aquaculture Stewardship Council) را فراهم می‌کند. دریافت این گواهینامه‌ها، دریچه‌ای رو به بازارهای جهانی باز می‌کند و امکان صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا را تسهیل می‌نماید. مشتریان جهانی، به طور فزاینده‌ای به دنبال محصولات سالم، پایدار و با استانداردهای زیست‌محیطی بالا هستند و سیستان و بلوچستان می‌تواند در این زمینه پیشگام باشد.

علاوه بر گونه‌های رایج میگو، سواحل مکران پتانسیل بالایی برای پرورش گونه‌های دیگر آبزیان و حتی میگوهای خاص منطقه دارد که می‌توانند ارزش اقتصادی بیشتری داشته باشند. تحقیقات بیشتر در این زمینه می‌تواند به شناسایی و معرفی گونه‌های جدید و مناسب برای پرورش منجر شود.

موقعیت جغرافیایی استراتژیک چابهار به عنوان یک قطب ترانزیتی و دسترسی به آب‌های آزاد، می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را نیز به سوی این صنعت در استان جذب کند، به شرطی که زیرساخت‌ها و مشوق‌های لازم فراهم شوند.

صنعت پرورش میگو، با توجه به نیاز به نیروی کار در مراحل مختلف، پتانسیل بالایی برای ایجاد اشتغال مولد و پایدار در مناطق ساحلی استان دارد و می‌تواند به توسعه اقتصادی و اجتماعی این مناطق کمک کند.

حمایت‌های دولتی در این زمینه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
برای تحقق پتانسیل‌های عظیم صنعت پرورش میگو در سیستان و بلوچستان، حمایت‌های دولتی، نقشی حیاتی و کلیدی ایفا می‌کند. در حال حاضر، رویکرد حمایتی دولت بیشتر در حد نظارت و تا حدودی تسهیل‌گری است، اما برای رقابت با استانداردهای جهانی و توسعه پایدار، نیاز به حمایت‌های بنیادی و فعال‌تر داریم. به عنوان مثال، بسیاری از زیرساخت‌های اولیه، نظیر جاده‌های دسترسی به مزارع، احداث و نگهداری شبکه‌های برق‌رسانی و حتی گاهی تأسیسات تأمین آب شیرین برای مصارف جانبی، به خود سرمایه‌گذار واگذار شده است. این در حالی است که در کشورهایی که در صنعت پرورش میگو پیشگام هستند، دولت نقش فعال‌تری در تأمین زیرساخت‌ها و همچنین پشتیبانی از تحقیقات و توسعه ایفا می‌کند.

یک مثال مشخص، در زمینه بهره‌وری نژادی است. کشورهایی مانند اندونزی، تایلند و حتی عربستان سعودی، به طور جدی از نژادهای اصلاح شده و سریع‌الرشد میگو استفاده می‌کنند. این نژادها، به دلیل داشتن ژنتیک برتر، در مدت زمان کوتاه‌تری به وزن بازاری موردنظر می‌رسند. به عنوان مثال، در اندونزی، دوره تکثیر میگو (از مرحله لارو تا پست لارو) حدود ۲۵ روز و دوره پرورش (از پست لارو تا برداشت) حدود ۱۲۰ روز است. این مجموعاً دوره تولید حدود ۱۵۰ روزه را شامل می‌شود. این سرعت در تولید، یک مزیت رقابتی بسیار بزرگ است که امکان تولید انبوه و مقرون به صرفه را فراهم می‌آورد.

در مقابل، بسیاری از تولیدکنندگان ما همچنان از نژادهایی استفاده می‌کنند که دوره رشد طولانی‌تری دارند که این خود توان رقابت را از تولیدکنندگان ما می‌گیرد؛ دولت باید در زمینه تحقیقات و توسعه، سرمایه‌گذاری هدفمند و قابل توجهی انجام دهد.

ایجاد مراکز تحقیقاتی قوی برای توسعه نژادهای میگو که مقاوم به بیماری‌های شایع باشند، رشد سریع‌تری داشته باشند و ضریب تبدیل غذایی بالاتری از خود نشان دهند.

احداث و حمایت از مراکز تکثیر و تولید بچه میگوی سالم و اصلاح شده، با استانداردهای بالا، حمایت از تحقیقات برای بومی‌سازی تکنولوژی تولید خوراک با کیفیت بالا و کاهش وابستگی به واردات مواد اولیه، تأمین زیر ساخت‌ها، تسهیل فرایندها، بازنگری در قوانین و مقررات مربوط به صدور مجوزها و واگذاری زمین، به منظور تسریع و تسهیل فرایندها برای سرمایه‌گذاران از جمله حوزه‌های سرمایه‌گذاری در این زمینه است.

انتهای خبر/