دیوار گِلی سپر سیستان در برابر ریزگردها
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی«صدای‌ماشکید»، در دل سرزمینی که روزگاری دریاچه هامون، زندگی را به رگ‌هایش تزریق می‌کرد، اکنون گرد و غبار، نفس‌ها را به تنگ آورده است.
سیستان و بلوچستان، یکی از کهن‌ترین و پرچالش‌ترین مناطق ایران، سال‌هاست با بحران ریزگردها دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحرانی که تنها یک مسئله زیست‌محیطی نیست، بلکه به دغدغه‌ای انسانی، اقتصادی و حتی امنیتی بدل شده است.
در این شرایط، طرحی موسوم به «دیوار گِلی» از سوی منابع طبیعی به‌صورت آزمایشی در برخی کانون‌های بحرانی اجرا شده؛ طرحی که از سویی به‌عنوان ابتکاری ساده و کم‌هزینه مطرح است و از سوی دیگر، با تردیدهایی نسبت به کارایی، پایداری و پشتوانه علمی مواجه شده.
اکنون پرسش اصلی این است که آیا این قبیل راهکارهای موقت، می‌توانند راه‌حلی برای بحرانی بلندمدت باشند؟ یا سیستان همچنان در انتظار تصمیم‌های بزرگ و اجراهای واقعی باقی خواهد ماند؟
فرهاد شهرکی نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید»، بیان کرد: در حال حاضر هماهنگی‌هایی انجام شده تا هفته آینده به‌صورت میدانی از منطقه سیستان بازدید شود؛ قرار است این بازدید با حضور مجری طرح، حسین سرگزی معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان و گروه‌های دانشگاهی، برخی NGOهای محیط زیستی و کارشناسان محلی برگزار شود تا بتوانیم یک جلسه کارشناسی و تخصصی در محل داشته باشیم. پس از این بازدید و بررسی میدانی، اگر نکاتی در حوزه نظارت و اختیارات ما باشد، حتماً به‌صورت عالمانه بررسی خواهد شد. تا آن زمان، اظهارنظر قطعی در مورد طرح ندارم.
وی با یادآوری تجربه‌های پیشین افزود: این قبیل اقدامات در گذشته هم سابقه داشته اما نتیجه‌بخش نبوده‌اند؛ نمی‌توان بدون ارزیابی دقیق و بازدهی مناسب، دوباره منابع را صرف چنین پروژه‌هایی کرد، سال‌هاست که برای مهار ریزگردها اقدام اساسی انجام نشده است. در این یکی دو ماه اخیر جلسه‌ای با استاندار داشتیم و از ایشان خواستیم که موضوع ریزگردها را به‌صورت جدی پیگیری کنند، چرا که اکنون مهم‌ترین بحران منطقه، بحران هواست. اگر آب هم از دریای عمان تأمین شود، بدون مهار ریزگردها امکان زندگی در سیستان وجود ندارد.
شهرکی گفت: در این سال‌ها سازمان‌های مختلفی مانند منابع طبیعی، محیط‌زیست، جهاد کشاورزی و دانشگاه‌ها مطالعات زیادی انجام داده‌اند، اما هیچ‌یک به مرحله اجرا نرسیده‌اند. ما ۲۰ سال فرصت داشتیم که اگر قرار بود کاری انجام شود، اجرایی می‌کردیم. دیگر زمان، زمانِ اجراست.
وی تصریح کرد: در دنیا نیز ریزگردها محدود به ما نیستند و کانون‌های ریزگرد قابل شناسایی و طبقه‌بندی‌اند. باید بر اساس تجربه جهانی، اقدامات متناسب و میدانی آغاز شود.
شهرکی بهانه نبود آب را مردود دانست و خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین راهکارهای مهار ریزگردها، ایجاد کمربند سبز با گیاهان مقاوم مانند کلگز، گز و غیره است. همواره گفته می‌شود که آب نیست، درصورتی‌که طی ۲۰ سال گذشته آب در قالب پساب فاضلاب شهری وجود داشته است و تنها در شهر زابل سالانه حدود ۵ میلیون مترمکعب پساب تولید می‌شود که می‌توانست ۴ هزار هکتار پوشش گیاهی ایجاد کند.
وی ادامه داد: اگر شبکه فاضلاب زابل کامل شود، این میزان به ۱۰ میلیون مترمکعب هم می‌رسد. همچنین لازم به ذکر است در شهرهایی مانند زهک، محمد، ادیمی، شهرعلی‌اکبر و دیگر مناطق نیز باید شبکه فاضلاب ایجاد شود. ما در بودجه امسال ۵۰ میلیارد تومان برای فاضلاب زهک اختصاص دادیم تا بتوان از پساب آن در مهار کانون‌های ریزگرد استفاده کرد.
نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی با تأکید بر وجود راهکارهای علمی گفت: در کنار پوشش گیاهی، روش‌هایی مانند مالچ‌پاشی رُسی و حتی در برخی موارد استفاده از مالچ نفتی نیز وجود دارد که البته برای مالچ نفتی باید ملاحظات زیست‌محیطی در نظر گرفته شود و مطالعات باید مشخص کنند که در کدام کانون‌ها چه روشی مؤثرتر است. اما نکته اینجاست که دیگر هیچ بهانه‌ای قابل‌قبول نیست وقتی هم آب وجود دارد، هم روش‌ها مشخص است، فقط باید کار شروع شود.
وی با اشاره به‌ضرورت ساختاردهی به این اقدامات اظهار داشت: پیشنهاد ما این بوده که سازمان مستقلی برای مقابله با ریزگردها در سیستان تأسیس شود و تا زمان تشکیل این سازمان، پیشنهاد دادیم که معاونت عمرانی استانداری متولی این امر شود و استاندار نیز یک مشاور عالی در این حوزه منصوب کند. منابع طبیعی و محیط‌زیست می‌توانند در نقش مجری باشند و نظارت عالی با معاونت عمرانی استانداری باشد.
شهرکی در ادامه به بودجه طرح اشاره کرد و افزود: استاندار قول داده‌اند که بخشی از منابع طرح رزاق، برای تأمین بودجه‌های لازم برای اجرای پروژه‌های مقابله با ریزگردها تخصیص داده شود. اگر این مسیر به‌درستی دنبال نشود، هر سال وضعیت بدتر خواهد شد. ما اگر نتوانیم ریزگردها را مهار کنیم، هیچ پروژه‌ای در سیستان موفق نخواهد بود، شرایط اقلیمی فعلی برای حیات انسان در درازمدت مناسب نیست و باید این بحران را حل کنیم.
وی بر لزوم اقدام فوری، عملیاتی و میدانی برای مهار بحران ریزگردها تأکید کرد و گفت: نباید اجازه دهیم بحران ریزگردها، توسعه و حتی زیست انسانی در سیستان را تهدید کند. فرصت‌های زیادی را از دست داده‌ایم، اما هنوز می‌توانیم از پساب‌ها، راهکارهای علمی و منابع در دسترس برای حفظ منطقه استفاده کنیم.
طرح دیوار گِلی؛ راهکاری ساده اما پرحاشیه در دل بحران ریزگردها
علیرضا شهرکی، فرماندار شهرستان هیرمند در گفتگو با پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید» با اشاره به ماهیت کاملاً آزمایشی این پروژه، اظهار کرد: این طرح بر اساس مصوبه کارگروه علمی مربوطه و باهدف ارزیابی عملی فرضیه‌ای علمی در مقابله با پدیده ریزگردها آغاز شده و هنوز به‌عنوان یک پروژه کامل مطرح نیست و به گفته ایشان منابع طبیعی خود نیز تأکید دارند که این طرح فعلاً در مرحله تست و ارزیابی قرار دارد.
وی با بیان اینکه بهترین راهکار مقابله با ریزگردها، ایجاد پوشش گیاهی است، تصریح کرد: نبود منابع آبی، امکان اجرای روش‌های مؤثر مانند نهال‌کاری و مالچ‌پاشی را از میان برده است. در چنین شرایطی، اجرای طرح‌هایی ازاین‌دست، از سر ناچاری و بر مبنای کمترین هزینه ممکن در دستور کار قرار می‌گیرد.
شهرکی با اشاره به بازدید میدانی خود از محل اجرای طرح در هفته گذشته گفت: عملیات انجام‌شده شامل ساخت دیواری به طول ۳۰۰ متر و ارتفاع حدود یک متر در کانون‌های فعال ریزگرد است و گِل مورد استفاده نیز با استفاده از خاک همان منطقه و آب محدود تهیه شده و ساخت آن ساده و کم‌هزینه بوده است.
فرماندار هیرمند افزود: برخلاف برخی برداشت‌ها، منابع طبیعی قصد رسانه‌ای کردن این طرح را نداشت و رسانه‌ها با بزرگ‌نمایی، آن را از چارچوب واقعی خارج کردند، وی خاطرنشان کرد: دستگاه مجری ترجیح می‌دهد پس از سپری‌شدن زمان و بررسی اثربخشی واقعی پروژه، درباره ادامه یا توقف آن تصمیم‌گیری شود.
شهرکی همچنین تأکید کرد: حجم کانون‌های ریزگرد و شدت باد در منطقه به‌حدی بالاست که نمی‌توان با یک طرح کوچک انتظار تأثیرگذاری گسترده داشت، بااین‌حال، کاهش حتی چند درصدی در شدت باد نیز می‌تواند گامی ابتدایی در جهت کنترل ریزگردها باشد. به گفته فرماندار هیرمند، محل اجرای پروژه در کانون‌های شناسایی‌شده ریزگرد انتخاب شده و اجرای آن به‌گونه‌ای صورت‌گرفته که با محیط‌زیست منطقه نیز سازگاری دارد و همچنین در صورت لزوم بر جمع‌آوری این پروژه تخریب دیوارهای گلی با هزینه و زمان بسیار پایین قابل‌انجام است.
خاک در برابر باد، ابتکار ساده برای مهار بحران بزرگ
حسین سرگزی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان به تشریح جزئیات طرح ساخت دیوار گلی در بستر دریاچه بین‌المللی هامون پرداخت و اهداف، دلایل فنی و نقدهای وارد شده به این پروژه را توضیح داد.
وی با اشاره به‌ضرورت کنترل فرسایش بادی، گفت: کنترل فرسایش بادی در سه مرحله برداشت، حمل و انباشت انجام می‌شود که در مرحله برداشت باید یا سرعت باد را کم کنیم یا خاک را به هم بچسبانیم تا ذرات خاک کنده نشوند.
سرگزی افزود: معمولاً از پخش سیلاب، بوته‌کاری، نهال‌کاری یا استفاده از خاک‌پوش مانند مالچ بهره می‌گیرند؛ اما در شرایط فعلی سیستان، به دلیل خشکسالی شدید و نبود آب کافی، امکان نهال‌کاری و بوته‌کاری وجود ندارد و خاک‌پوش‌های پیشنهادی نیز بسیار پرهزینه و بعضاً دارای اثرات بهداشتی منفی هستند.
وی ادامه داد: به همین دلیل طرح استفاده از کاهگل یا دیوار گلی به‌عنوان پایلوت مطرح شد تا با ایجاد یک پوشش طبیعی از سرعت باد کاسته و فرسایش کاهش یابد.
سرگزی درباره نحوه اجرای دیوار گلی توضیح داد: برای کاهش سرعت باد، هر مانع به‌اندازه حدود ۱۰ برابر ارتفاع خود، سرعت باد را در پشت مانع کم می‌کند که در این طرح، دیوارهای گلی به ارتفاع حدود یک تا یک‌متر و ۲۰ و به‌صورت خطی و متوالی در فواصل ۱۰ متری، ۱۵ متری و ۲۰ متری ساخته خواهند شد.
وی اظهار کرد: در مجموع حدود هفت کیلومتر دیوار گلی در چند قطعه اجرا خواهد شد که می‌تواند ۲۰ هکتار از بستر تالاب بین‌المللی هامون را تحت‌تأثیر خود قرار دهد و جلوی تولید ریزگرد از این مناطق را بگیرد.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان همچنین درباره مرحله انباشت گفت: پیش از این مالچ‌پاشی نفتی انجام می‌شد؛ اما اکنون به دلیل هزینه بسیار بالا و آثار بهداشتی و زیست‌محیطی آن، اجرای آن توصیه نمی‌شود به همین دلیل، تمرکز اصلی ما بر مرحله برداشت (تثبیت خاک و کاهش سرعت باد) است؛ این پروژه فعلاً در قالب پایلوت اجرا می‌شود تا ابعاد فنی و اقتصادی آن بررسی شود.
وی در پاسخ به منتقدانی که این طرح را موقت و غیرکارشناسی می‌دانند، ادامه داد: این طرح یک پایلوت علمی و اجرایی است و ما می‌خواهیم ببینیم هزینه‌ها، سرعت اجرا، نیروی کار مورد نیاز، میزان آب مصرفی، میزان خاک مصرفی و اثرات واقعی آن چیست که اگر موفق باشد، می‌توان آن را توسعه داد و اگر جواب نداد، توصیه نخواهیم کرد که ادامه پیدا کند.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تأکید کرد: بر اساس مبانی علمی، این روش می‌تواند یک راهکار دائمی باشد؛ چون با کاهش سرعت باد، خاک کمتر جابه‌جا می‌شود ضمن اینکه مصالح مورد استفاده یعنی خاک و گل تالاب، بومی همان منطقه هستند و هیچ‌گونه ترکیب شیمیایی یا غیرطبیعی ندارد، برخلاف برخی خاک‌پوش‌ها یا مالچ‌ها که ممکن است آثار منفی داشته باشند.
وی با اشاره به سابقه استفاده از روش‌های مشابه گفت: در سال ۱۳۸۱، ۳۵۰ کیلومتر بادشکن غیرزنده با سرشاخه‌های درخت گز در تالاب هامون ایجاد کردیم که هفت میلیون مترمکعب ماسه را تثبیت کرد و بسیاری از روستاهای شن‌گرفته دوباره احیا شدند.
سرگزی افزود: اما اکنون به دلیل کاهش پوشش گیاهی حتی سرشاخه درخت گز هم به‌اندازه کافی وجود ندارد به همین دلیل تصمیم گرفتیم روش تلفیقی بادشکن غیرزنده و دیوار گلی را اجرا کنیم در ادامه تأکید کرد: اگر این پایلوت موفق باشد، می‌توانیم سال آینده ۲ هزار هکتار و در سال‌های بعد تا ۱۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های فرسایش‌پذیر سیستان را به همین شیوه مهار کنیم.
وی در پایان از رسانه‌ها و مردم خواست کرد بدون اطلاع علمی، پروژه را تخریب نکنند؛ این طرح حاصل سال‌ها تجربه، کار کارشناسی و تایید کمیته‌های فنی است.
سرگزی افزود: ما همواره از نقد علمی استقبال می‌کنیم اما باید راهی برای امیدآفرینی در دل مردم ایجاد کنیم. این پروژه در شرایطی که آب نیست، امکان نهال‌کاری و پخش سیلاب وجود ندارد و مالچ‌پاشی نفتی آسیب‌زا است، می‌تواند گزینه‌ای امیدبخش باشد.
در مجموع، مسئولان محلی بر این باورند که پروژه دیوار گِلی، طرحی کاملاً ابتدایی و موقتی است که تنها در غیاب منابع مالی و آبی کافی و باهدف آزمون میدانی یک راهکار مهار ریزگرد به اجرا درآمده است. بررسی نتایج این طرح در ماه‌های آینده می‌تواند در تصمیم‌گیری برای ادامه مسیر یا تغییر رویکرد نقش مؤثری ایفا کند.
انتهای خبر/
ارسال دیدگاه
انتشار یافته : 0