برنج‌کاری الگوی کشاورزی پایدار در دل خشکسالی

به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید»، سیستان و بلوچستان با اقلیم خشک و منابع محدود آبی، از جمله مناطق ایران است که کشاورزی در آن همواره با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده است. در میان محصولات مختلف، برنج به دلیل نیاز بالا به آب کمتر در این استان کشت می‌شود، اما در برخی مناطق خاص مانند خاش، شرایط طبیعی ویژه‌ای زمینه انجام این کشت را فراهم کرده است. بهره‌گیری از آب‌های سطحی رودخانه‌ها و جریان‌های فصلی موجب شده تا کشاورزان بتوانند بدون فشار بر منابع زیرزمینی، به‌صورت محدود و کنترل‌شده به تولید این محصول بپردازند.

در منطقه خاش، بخشی از مزارع در مسیر رودخانه‌ها قرار دارند که این موقعیت به کشاورزان امکان استفاده مستقیم از آب جاری را می‌دهد و همین امر به پایداری نسبی کشت کمک کرده است. این شیوه نه‌تنها از افت سطح آب زیرزمینی جلوگیری می‌کند؛ بلکه با کاهش وابستگی به چاه‌های کشاورزی، نوعی سازگاری با بحران کم‌آبی به شمار می‌آید. رویکرد کم‌مصرف و بهره‌گیری از منابع طبیعی محلی، خاش را به نمونه‌ای از مدیریت سازگار با محیط در حوزه کشاورزی تبدیل کرده است.

برنج‌کاری پایدار خاش الگویی برای مناطق خشک
در این منطقه، برنج‌کاری با رعایت اصول زیست‌محیطی و استفاده محدود از نهاده‌های شیمیایی انجام می‌شود و همین امر بر کیفیت و سلامت محصول اثر مستقیم دارد. برنج تولیدی خاش از طعم و عطر طبیعی برخوردار است و اغلب پاسخگوی نیاز بازار محلی است. باوجود تولید محدود، این محصول توانسته جایگاه خاصی در میان مصرف‌کنندگان منطقه پیدا کند و زمینه‌ای برای اشتغال پایدار فراهم آورد.

مهدی محبی شالیکار برنج در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید» بیان کرد: من حدود ۱۰ سال است در منطقه ایرندگان به کشت برنج مشغول هستم. اینجا به دلیل قرارگرفتن در مسیر رودخانه، آب مورد نیازمان از جریان‌های سطحی تأمین می‌شود، نه از چاه‌های زیرزمینی. همین باعث شده کشت ما پایداری بیشتری داشته باشد و هزینه آبیاری هم کمتر شود.

وی افزود: بزرگ‌ترین مشکل، نوسان جریان آب رودخانه است. بعضی سال‌ها آب خوب جریان دارد، اما در دوره‌های خشکسالی دچار کمبود می‌شویم. همچنین نبود دستگاه شالی‌کوبی مناسب در منطقه باعث می‌شود بخش زیادی از برنج در فرایند پوست‌کنی خرد شود و کیفیت محصول پایین بیاید.

آب رودخانه، شالی‌کوبی ضعیف؛ روایت کشاورز خاشی
شالیکار برنج اظهار کرد: برنج ما بیشتر از نوع صدری است و به‌خاطر استفاده بسیار کم از کود شیمیایی، عطروطعم فوق‌العاده‌ای دارد. بیشتر محصول در خود استان فروخته می‌شود و مشتریان محلی، کیفیتش را خوب می‌شناسند. اگر برند مناسب و بسته‌بندی درست داشته باشیم، مطمئنم بازارهای بیشتری پیدا می‌کند.

محبی در پایان گفت: اگر حمایت شود و دستگاه‌های فراوری خوب در منطقه فراهم شوند، می‌توان همین سطح محدود را به شکل بهتری مدیریت کرد. ما کشاورزان می‌خواهیم کارمان ادامه‌دار باشد، ولی مهم‌ترین اصل این است که آب رودخانه حفظ شود و از چاه‌ها استفاده نکنیم تا زمین‌های ما و آب مردم آسیب نبیند.

مجتبی خاشی مدیر جهاد کشاورزی خاش در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «صدای‌ماشکید» بیان کرد: کشت برنج در شهرستان خاش در دو منطقه انجام می‌شود که یکی از آنها ای رندگان است؛ منطقه‌ای که به دلیل قرارگرفتن در مسیر رودخانه و بهره‌مندی از جریان‌های سطحی، امکان کشت کنترل‌شده برنج در حاشیه این بستر طبیعی فراهم شده است.

وی افزود: تلاش ما بر این است که برای این نوع کشت از منابع آب زیرزمینی و چاه‌های کشاورزی استفاده نشود و آبیاری صرفاً وابسته به آورده رودخانه باشد. در حال حاضر سطح زیر کشت برنج در خاش ۲۵۰ هکتار است.

مدیر جهاد کشاورزی خاش مطرح کرد: در هر هکتار این مزارع به طور متوسط دو نفر نیروی ثابت فعالیت دارند و در کنار این نیروها، کارگران فصلی نیز در دوره برداشت و مراقبت به کار گرفته می‌شوند؛ به‌طوری که تعداد پرسنل در زمان اوج کار به حدود پنج نفر در هر هکتار می‌رسد.

خاشی گفت: باتوجه‌به شرایط تولید در منطقه، میانگین برداشت حدود یک و نیم‌تن محصول از هر هکتار ثبت شده و گونه غالب برنج کشت‌شده در این منطقه صدری است.

به دلیل بحران آب توسعه برنج‌کاری در منطقه محدود شده است
وی ادامه داد: به دلیل استفاده حداقلی از کودهای شیمیایی، برنج این منطقه از کیفیت، عطروطعم مطلوبی برخوردار است.

مدیر جهاد کشاورزی خاش تصریح کرد: بازار فروش این محصول بیشتر در استان است؛ و بخش کمی از آن به سایر استان‌ها اطراف صادر می‌شود، این محصول بیشتر پاسخگوی نیازهای محلی است.

خاشی اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین دغدغه برنج‌کاران منطقه نبود دستگاه شالی‌کوبی خوب و باکیفیت است، دستگاه موجود حال حاضر برنج را تا حدودی خرد می‌کند؛ وجود دستگاه مناسب شالی‌کوبی در منطقه هم در کیفیت محصول نهایی هم در میزان آن تأثیرگذار است.

وی افزود: در سال‌های اخیر بحث برند سازی نیز به‌عنوان یکی از نیازهای جدی این زنجیره مطرح بوده است؛ اما این حوزه نیازمند ورود جدی بخش خصوصی برای ایجاد برند، بسته‌بندی، و توسعه فراوری است.

۲۵۰ هکتار برنج‌کاری خاش، وابسته به آب سطحی
مدیر جهاد کشاورزی خاش تصریح کرد: باوجود ظرفیت افزایش سطح زیر کشت برنج در منطقه اما به دلیل بحران آب، توسعه برنج‌کاری در منطقه محدود شده است.

خاشی عنوان کرد: برنج محصولی با نیاز آبی بسیار بالا محسوب می‌شود و به همین دلیل سیاست فعلی بر این است که فقط از آب رودخانه استفاده شود تا به سفره‌های زیرزمینی و منابع آب شرب آسیبی نرسد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: برنج محصولی با نیاز آبی بسیار بالا محسوب می‌شود و به همین دلیل سیاست فعلی بر این است که فقط از آب رودخانه استفاده شود تا به سفره‌های زیرزمینی و منابع آب شرب آسیبی نرسد.

شالی‌کوبی و برندسازی، نیاز اصلی
در مجموع، برنج‌کاری در شهرستان خاش نمونه‌ای از تلاش برای ایجاد تعادل میان تولید و حفاظت از منابع طبیعی در شرایط بحرانی آب است. استفاده از آب‌های سطحی رودخانه به‌جای منابع زیرزمینی، رویکردی مسئولانه و پایدار را نشان می‌دهد که می‌تواند مبنایی برای توسعه کشاورزی هوشمند در مناطق خشک کشور باشد.

با این‌ حال، ادامه این مسیر نیازمند حمایت بیشتر در زمینه تجهیز مزارع، فراوری محصول و ایجاد برندهای محلی است تا هم کیفیت و بهره‌وری تولید افزایش یابد و هم اقتصاد منطقه رونق پیدا کند بدون آنکه محیط‌زیست آسیب ببیند.

انتهای خبر/